– Jezus na krzyżu łzy rzęsiste roni! – krzyknął nagle woźny Chadrowski, spoglądając na krzyż wiszący nad wejściem do sali rozpraw Trybunału Koronnego w Lublinie. – Mości Panowie, krucyfiks płacze! – potwierdził oczekujący na rozpoczęcie kolejnej rozprawy kanonik poznański i płocki, ks. Franciszek Byszewski. Był 9 maja 1727 roku…

Krzyż Trybunalski ufundowany został na przełomie XVI i XVII wieku przez Jana lub Tomasza Zamoyskiego – kanclerzy wielkich koronnych. Rozpięty na drewnianym krzyżu Chrystus kierował swój wzrok na skład sędziowski, przypominając niejako o konieczności mówienia prawdy i ferowania sprawiedliwych wyroków.

Ale wróćmy do tych niezwykłych wydarzeń, opisanych na początku…

Łza duża jak wielogroch

Kolejni świadkowie tego cudownego zdarzenia również ujrzeli jak w kąciku oka prawego błyszczała łza duża jak wielogroch y jasna jak dyament, a ścieżki na samym Ciele Krucyfixa, między prochem i kurzem wydrążone były przez łzy Zbawiciela.

Wieść o cudzie szybko obiegła miasto. Przed budynkiem trybunału zaczęła gromadzić się gawiedź. Tymczasem wewnątrz przeprowadzano pierwsze oględziny. Jeden z księży otarł łzy Pana Jezusa małym ręczniczkiem, służącym zwykle do czyszczenia kielicha mszalnego po Komunii. Dwaj inni ściągnęli krzyż znad drzwi. Zarówno krucyfiks, jak i ściana, na której wisiał, były całkowicie suche.

Cudowny krzyż przeniesiono najpierw do znajdującej się w sądzie kaplicy, a na początku czerwca do kolegiaty pw. św. Michała Archanioła i umieszczono go w ołtarzu kaplicy bocznej pw. św. Jerzego, zwanej odtąd Kaplicą Pana Jezusa Ukrzyżowanego.

Rozwój kultu Krzyża

Przed krzyżem pojawiali się wciąż nowi wierni, którzy z czasem zaczęli w podzięce za wymodlone łaski przynosić srebrne wota w kształcie ręki, nogi czy serca. Jednak najwspanialszym z nich była złota kaplica ufundowana przez Jana Fryderyka Sapiehę – marszałka Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego, a później kanclerza wielkiego litewskiego. I to w niej ulokowano cudowny krucyfiks. W tym czasie narodził się też zwyczaj odprawiania przed nim w Wielkim Tygodniu Misterium Męki Pańskiej.

1 grudnia 1753 roku do świątyni, ze względu na rosnącą cześć do Krzyża Trybunalskiego, przybyła komisja kościelna. Gremium ponownie go zbadało, przesłuchało 32 naocznych świadków cudu i sporządziło raport, którego efektem było zasłonięcie krzyża, tak aby zahamować rozwijający się kult.

Niezadowolenie wiernych z takiego obrotu sprawy doprowadziło do powołania w 1761 roku kolejnej komisji. Rezultatem jej działalności było ponowne odsłonięcie krucyfiksu. Nie udało się jednak – jak chcieli wierni – uznać go za cudowny przez władze kościelne.

20 sierpnia 1788 roku ks. Aleksander Trembiński, archidiakon lubelski, przeznaczył 20 000 złotych polskich na odprawianie w każdy piątek Mszy Świętej wotywnej na ołtarzu przed Krzyżem Trybunalskim.

W Kaplicy Najświętszego Sakramentu

26 sierpnia 1832 roku Krzyż Trybunalski przeniesiono w uroczystej procesji do odbudowanej, nowej katedry lubelskiej pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty. Tam znalazł swoje miejsce w kaplicy pw. św. Stanisława Kostki. Później kaplica zmieniła nazwę na Kaplicę Trybunalską, a obecnie jest nazywana Kaplicą Najświętszego Sakramentu.

W latach siedemdziesiątych XIX wieku odnowiono ołtarz z krucyfiksem, a nad wnęką, w której się on znajduje, umieszczono napis: Ten Cudowny Krzyż Trybunalski do r. 1727 pozostawał w Trybunale Lubelskim, później do r. 1832 w kolegiacie św. Michała, odtąd zaś w tej kaplicy. O Jezu, Miłosierdzia.

Niesłabnąca cześć

Do 1949 roku, gdy w katedrze lubelskiej pojawiły się łzy na kopii obrazu Matki Bożej Częstochowskiej, był to jedyny uznany za cudowny obiekt znajdujący się w lubelskiej katedrze. Cud związany z wizerunkiem Najświętszej Maryi Panny nie powstrzymał jednak kultu, jakim otaczany jest wciąż Krzyż Trybunalski. W każdy piątek przed krucyfiksem odprawiana jest Msza Święta, w okresie Wielkiego Postu kończy się przed nim nabożeństwo Drogi Krzyżowej, a w świątyni można nabyć obrazek przedstawiający ten cudowny krucyfiks wraz ze specjalną modlitwą do Pana Jezusa Ukrzyżowanego.