Swoistym fenomenem życia monastycznego, często nierozumianym przez dzieci tego świata, jest istnienie kontemplacyjnych zakonów eremickich, wywodzących się z wielkiej rodziny benedyktyńskiej. Ich członkowie łączą życie pustelnicze ze wspólnotowym w myśl zasady: Żyć sam na sam z Bogiem i dla Boga samego. Do najbardziej znanych na świecie zakonów tego typu należą powstali w wyniku XI-wiecznej reformy w świecie monastycznym kameduli i kartuzi. Ci ostatni byli obecni na ziemiach polskich jeszcze w XIX wieku, m.in. w Kartuzach na Kaszubach, gdzie do dziś pozostał po nich okazały kościół.

Jedynym zakonem pustelniczym, którego klasztory istnieją we współczesnej Polsce, są kameduli. Dwa domy zakonne posiadają również w naszym kraju mniszki kamedułki – w Złoczewie koło Sieradza oraz w Tyszowcach na Roztoczu.

Historia kamedułów sięga przełomu X i XI wieku, kiedy to św. Romuald z Rawenny, opat klasztoru benedyktynów w Classe, złożywszy pastorał, rozpoczął życie pokutnicze na jednej z wysp weneckich pod opieką pustelnika, św. Maryna. W 1012 roku przeniósł się na miejsce zwane Campo di Maldoli (Camaldoli). Wkrótce też znalazł licznych naśladowców. Papież Aleksander II w 1072 roku zatwierdził ich zgromadzenie, nazwane od miejsca powstania Ordo Camaldulensis – zakon kamedułów. Po śmierci założyciela, jego uczniowie utworzyli kilka kongregacji, z których dwie istnieją do dziś: Kongregacja Kamedułów Mnichów Zakonu św. Benedykta (wzrósł w niej papież Grzegorz XVI), mająca swe centrum w klasztorze w Camaldoli i Zakon Eremitów Kamedulskich Kongregacji Góry Koronnej. To właśnie ta druga gałąź zakonu (założona w XVI wieku przez bł. Pawła Justinianiego) ma swoje eremy w Polsce – na krakowskich Bielanach i w Bieniszewie koło Konina. Ponadto eremici‑kameduli obecni są we Włoszech, Hiszpanii, USA, Kolumbii i Wenezueli.

Pierwsi uczniowie św. Romualda przybyli na polskie ziemie już za panowania Bolesława Chrobrego. To byli słynni święci Bracia Męczennicy – Benedykt, Jan, Izaak, Mateusz, Krystyn, którzy ponieśli męczeńską śmierć w 1003 roku w Międzyrzeczu.

Sześć wieków później – w 1604 roku – na Srebrną Górę pod Krakowem eremitów‑kamedułów sprowadził marszałek wielki koronny Mikołaj Wolski. Odtąd miejsce to nazwano Bielanami od białych habitów mnichów. Kameduli obecni byli także w innych regionach kraju: na warszawskich Bielanach, w Wigrach na Suwalszczyźnie, Rytwianach koło Staszowa, Szańcu w pobliżu Pińczowa i w Pożajściu na Litwie.

Kameduła nie otwiera ust niepytany

Mnisi łączą kontemplacyjne życie pustelnika z życiem wspólnotowym. Mieszkają każdy osobno w małych domkach‑eremach z ogródkiem. Reguła zakazuje im wzajemnego odwiedzania się w celach. Mnisi wstają o godz. 3.30, po czym idą na modlitwę do kościoła. Wspólnie spotykają się w świątyni na modlitwach 7 razy dziennie. Wspólnie wykonują też większość prac. W ciągu roku mają tylko 5 wspólnych rekreacji i 5 całodniowych wyjść poza klasztor. Eremici wyznają zasadę: Kameduła nie otwiera ust niepytany. Jedynie w niektóre dni jest dyspensa i można w miarę swobodnie rozmawiać. Mnisi przestrzegają surowych postów. Nie jedzą mięsa, a w adwencie i w Wielkim Poście nie spożywają także nabiału.

Kameduli podkreślają, że ich życie ma sens wyłącznie w połączeniu z ofiarą, modlitwą, pokutą i zadośćuczynieniem za grzechy własne i świata. Jak twierdzą: Modlimy się za tych, którzy się nie modlą. Nie prowadzą duszpasterstwa. Życie takie nie może być ucieczką od ludzi i trudności życiowych, ale jest ofiarą i służbą Bogu. Do tego potrzeba silnego zdrowia, dużej odporności psychicznej, a przede wszystkim mocnej wiary i powołania do takiego życia, by móc znieść samotność, milczenie, ciężką pracę, świętą monotonię…

Kontakt z najbliższymi utrzymują przez ograniczoną korespondencję i odwiedziny w klasztorze – 2–3 razy w roku. W eremach nie ma radia, telewizji ani internetu. O sytuacji w kraju i na świecie czerpią wiedzę z prasy, przede wszystkim katolickiej, która w ograniczonym stopniu dostarczana jest do klasztoru.

Niektórzy otrzymują od władz zakonnych zgodę na tzw. rekluzję, czyli na pokutę i kontemplację Boga w całkowitej samotności, bez kontaktu z innymi zakonnikami.
 

Pustelnia nasza stanowi przystań

Współczesny człowiek pyta: co przyciąga młodych ludzi do miejsca, w którym nie ma spektakularnych wydarzeń, wrażeń, aktywności? Pewnej odpowiedzi na to pytanie udziela napis umieszczony tuż przy wejściu do bielańskiego eremu: Pustelnia nasza stanowi przystań dla tych, którzy zmęczeni bałaganem świata, przychodzili tu, aby znaleźć się w obliczu Boga, aby rozważyć swoją udrękę i niedoskonałość, aby z ciszy naszej, z naszego spokoju czerpać otuchę do walki z ziemskimi utrapieniami. Obyś zyskał ją i ty, zadumany przed historią – zabłąkany przechodniu.