Do najprostszych w formie, ale zarazem najbardziej poruszających historią powstania wizerunków maryjnych należy obraz Matki Bożej Kozielskiej. Skromny, wręcz surowy w wykonaniu obraz, a raczej płaskorzeźba Matki Bożej, powstał 80 lat temu w obozie jenieckim w Kozielsku w zachodniej Rosji, gdzie przetrzymywano polskich oficerów wziętych do niewoli przez Armię Czerwoną we wrześniu 1939 roku.

Autorem obrazu jest porucznik kawalerii Henryk Gorzechowski, żołnierz, mąż i ojciec. Stworzył swoje dzieło na sosnowej desce o wymiarach 13,5 na 8,5 cm. Obraz składa się z konturów sylwetki Maryi wyciętych w drewnie jakimś ostrym narzędziem, przypuszczalnie scyzorykiem. Koronę Matki Bożej podtrzymują dwa aniołki – cheruby. Z aureoli otaczającej głowę Matki Bożej odchodzą promienie, otacza ją także dwanaście gwiazd symbolizujących dwanaście pokoleń Izraela.

Henryk Gorzechowski wzorował się w swojej pracy na wizerunku Matki Bożej Ostrobramskiej z Wilna, którą otaczał szczególną czcią. Zwraca uwagę doskonała pamięć autora, który w warunkach obozowych nie miał żadnej możliwości fizycznego zapoznania się choćby z kopią cudownego obrazu z Ostrej Bramy, a jednak odtworzył go w szczegółach. Na odwrocie Gorzechowski wyrył napis: „Kozielsk 28-II-1940”.

To nie tylko data powstania obrazu, ale także dziewiętnastych urodzin syna autora, Henryka, który razem z ojcem przebywał w sowieckiej niewoli w kozielskim obozie. Kilka tygodni później porucznik Gorzechowski zginął w Katyniu od strzału w tył głowy, ale jego syn ocalał i przewiózł obraz do Polski. Obecnie jest on czczony w Katedrze Polowej Wojska Polskiego w Warszawie.

Na bazie inspiracji Matką Bożą Kozielską powstało kilka wizerunków określanych jako Matka Boża Katyńska. Najpopularniejszy z nich, polichromia autorstwa Tomasza Płatka, powstał trzydzieści lat temu. Wizerunek przedstawia poruszającą scenę tulenia przez Matkę Bożą przestrzelonej głowy polskiego żołnierza. W 1996 roku obraz został poświęcony przez papieża św. Jana Pawła II. Matka Boża Katyńska miała pojawić się w 2010 roku na obchodach 70. rocznicy zbrodni katyńskiej w Smoleńsku, wcześniej co roku przywożona tam przez opiekunkę obrazu, Teresę Walewską-Przyjałkowską (która sama zginęła w katastrofie smoleńskiej). Jednak akurat wtedy obraz pozostał w Polsce i ocalał…

Marcin Więckowski