Czy mogą pościć drużbowie weselni, gdy pan młody jest z nimi? Jak długo mają przy sobie pana młodego, nie mogą pościć. Lecz przyjdą dni, kiedy pan młody zostanie im zabrany. Wtedy, w owym czasie, będą pościć (Mk 2,18–20).

Powyższy cytat zaczerpnięty z Ewangelii św. Marka to dowód, że wyrzeczenia podejmowane przez chrześcijan w duchu pokuty są spełnieniem woli Bożej. Powinno im naturalnie towarzyszyć pragnienie nawrócenia i poprawy życia. By do tego wiernych zachęcić, Kościół wyznaczył dni, w które pewne wyrzeczenia i ofiary indywidualne są obowiązkowe.

Okresem w sposób szczególny przeżywanym w duchu pokuty jest dla katolików Wielki Post, czyli czas poprzedzający Wielkanoc. Początkowo trwał krótko, bo zaledwie 40 godzin. Stopniowo wydłużał się, by w IV wieku objąć już 40 dni. Stanowiło to symboliczne nawiązanie do pobytu Pana Jezusa na pustyni. Z kolei w wieku VII przyjęto, że Wielki Post będzie się zaczynał w środę.

Jeszcze w epoce Starego Testamentu istniał wśród Izraelitów zwyczaj wyrażania żalu czy też pokuty przez posypywanie się popiołem. W Kościele podobny rytuał pojawił się w IV wieku jako znak przystąpienia grzesznika do pokuty publicznej. Z kolei na przełomie VIII i IX stulecia przyjął się obrzęd poświęcenia popiołu, a następnie posypywania nim głów wszystkich wiernych zgromadzonych w świątyni. Celebrowano go w środę rozpoczynającą Wielki Post. Z czasem dzień ten zyskał nazwę „środy popielcowej”. W 1091 roku papież bł. Urban II rozszerzył go na cały Kościół.

Tradycja trwa do dziś. Obecnie posypanie głów wiernych popiołem odbywa się podczas Mszy Świętej. Po zakończeniu liturgii słowa, celebrans święci najpierw popiół uzyskany ze spalenia palm zachowanych z poprzedniego roku, a następnie posypuje nim symbolicznie głowy wiernych, często kreśląc przy tym znak krzyża i wypowiadając słowa: Pamiętaj człowiecze, że prochem jesteś i w proch się obrócisz lub Czyńcie pokutę (lub nawracajcie się ) i wierzcie w Ewangelię.

Obecnie Środa Popielcowa jest jednym z dwóch dni w roku (obok Wielkiego Piątku), w które obowiązuje post ścisły, czyli obowiązek powstrzymania się od spożywania pokarmów mięsnych i ograniczenia liczby posiłków do trzech, w tym tylko jednego do syta.