Na Śląsku zachowało się wiele katolickich zabytków sakralnych z epoki baroku. W tamtym czasie tereny te należały do Królestwa Czech, które z kolei stanowiły ważną część posiadłości Habsburgów. Za przynależnością polityczną szły wpływy religijne i kulturalne. Noszący koronę cesarską przedstawiciele tej dynastii wielki wysiłek włożyli w walkę z herezją protestancką. Śladem tych zmagań są kolumny wotywne, sławiące zwycięstwo Kontrreformacji.

Pisaliśmy już o reprezentującej ten typ monumentów kolumnie Trójcy Świętej w Bystrzycy Kłodzkiej („Przymierze…” nr 124). W tym numerze parę słów poświęcimy podobnemu obiektowi, zdobiącemu Międzylesie nad Nysą Kłodzką.

Jak czytamy w przewodnikach, za wzór dla fundatora, którym był Michał Wenzel von Althann, właściciel międzyleskiego majątku (majoratu), oraz nieznanego nam dziś z nazwiska projektanta monumentu posłużyła kilkunastometrowej wysokości kolumna Matki Bożej, ustawiona w połowie XVII wieku na rynku Pragi czeskiej. Podobne pomniki Maryi wzniesiono wcześniej w Rzymie, Monachium i Wiedniu. W 1680 roku kolumna ku czci Niepokalanej stanęła także w pobliskim Kłodzku.

Podobnie jak inne kolumny wotywne tego okresu, także międzyleska łączyła rolę apologetyczną z dziękczynną – została ufundowana w podzięce za opiekę Matki Bożej nad miasteczkiem podczas pasma klęsk żywiołowych, które nawiedziły Międzylesie w ostatnich dwóch dekadach XVII wieku. W 1686 roku miejscowa ludność zmierzyła się z pożarem i powodzią. Jakby tego było mało, trzy lata później w wyniku wielkiego oberwania chmury wylała Nysa Kłodzka, powodując poważne szkody. Kolejna duża powódź nawiedziła miasto w 1696 roku.

Kolumna Niepokalanej stanęła w 1698 roku w centrum miasta. Wprawdzie także w innych miejscowościach dzisiejszej Polski znajdziemy kolumny zwieńczone rzeźbami Maryi (o jednej z nich, krakowskiej, pisaliśmy w numerze 116 „PzM”), jednak ta z Międzylesia różni się od nich nie tylko kontekstem historycznym, ale także rozmachem.

Monument został wyrzeźbiony z piaskowca. Kolumna opiera się na cokole wymurowanym z bloków kamiennych na rzucie krzyża greckiego. Trzon wieńczy kapitel koryncki, na którym stoi posąg Maryi w koronie królewskiej na głowie, trzymającej na rękach Dzieciątko Jezus. U podnóża kolumny, na kamiennych wolutach cokołu, znajdują się rzeźby: św. Wacława ubranego w zbroję płytową, trzymającego w rękach kopię i tarczę; św. Idziego – z pastorałem w lewej dłoni i łanią u nóg; spoglądającego w dal św. Huberta, któremu towarzyszy jeleń z krucyfiksem między porożem, a także depczącego diabła Archanioła Michała. Ten ostatni ukazany został ze wzniesionym nad głową płomienistym mieczem, tuż przed zadaniem ostatecznego ciosu kusicielowi. Na ścianach zewnętrznych postumentu widnieją słowa modlitwy: S. MARIA/ ORA/ PRO/ NOBIS. (Święta Maryjo, módl się za nami). Obiekt otacza kamienna balustrada na rzucie ośmioboku.

Dla lepszego zrozumienia symbolicznych odniesień monumentu należy przypomnieć, że święty król Wacław jest patronem swojej ojczyzny, czyli Czech. Z kolei św. Idzi (pustelnik i opiekun zwierząt) oraz św. Hubert (biskup i misjonarz) patronują myśliwym. Ich obecność na pomniku stanowi niewątpliwie nawiązanie do ulubionej rozrywki arystokracji i szlachty, czyli polowań, a zarazem usytuowania Międzylesia wśród bogatych w zwierzęta łowne lasów. Dodajmy, że dziś w miasteczku ma siedzibę nadleśnictwo, a motyw leśny znajdziemy także w herbie miasta, przedstawiającym wilka biegnącego obok drzew.

Obecna na kolumnach wotywnych scena zwycięstwa św. Michała nad diabłem to z kolei symbol triumfu Kościoła nad herezją, do głoszenia której nawiązuje wystający z ust szatana język. Z kolei ośle uszy sterczące po obu stronach głowy kusiciela oznaczają upór w tej czynności. Co charakterystyczne, w międzyleskim monumencie wódz zastępów anielskich zwrócony jest w stronę północną, skąd podczas wojny 30-letniej przybyły heretyckie wojska i gdzie leżały protestanckie Prusy.

Nie bez znaczenia jest zapewne także fakt, że imię wodza zastępów anielskich nosił fundator monumentu Michał Wenzel von Althann.

AK