Wśród wielu typów przedstawień Pana Jezusa cierpiącego jest jedno związane w sposób szczególny z Zakonem Świętej Trójcy (trynitarzy). Chodzi o wizerunek Pana Jezusa Nazareńskiego Wykupionego.

Jego historia zaczyna się w hiszpańskiej twierdzy Mámora na wybrzeżu Afryki. Podczas remontu miejscowego kościoła, zniszczonego na skutek przypadkowej eksplozji prochów strzelniczych, w jego wnętrzu umieszczono piękną figurę Pana Jezusa dźwigającego Krzyż. Niestety, w 1681 roku fortalicję zdobyli Maurowie. Zrabowane przedmioty przewieźli do ówczesnej stolicy Maroka Meknes. Tam dopuścili się profanacji rzeźby Chrystusa, wlokąc ją ulicami miasta.

O hiszpańskich jeńców i przedmioty z wyposażenia kościoła upomnieli się trynitarze. Zakon Świętej Trójcy od Wykupu Niewolników został założony w roku 1193 przez św. Jana de Matha i św. Feliksa de Valois, a jego charyzmatem było uwalnianie chrześcijan przetrzymywanych w niewoli muzułmańskiej i opieka nad potrzebującymi.

Zakonnicy wpłacili okup za ponad 200 jeńców. W ten sam sposób ocalili 17 przedmiotów kultu, w tym rzeźbę Chrystusa, na szyi której, podobnie jak to się działo w przypadku oswobodzonych niewolników, zawiesili biały szkaplerz z trynitarskim czerwono-niebieskim krzyżem. Ostatecznie figura trafiła do Madrytu, do kościoła zreformowanej gałęzi Zakonu Świętej Trójcy.

Korzystając z tego, że rzeźba miała ruchome ramiona (ułatwiało to zmianę szat), sylwetkę Pana Jezusa ukształtowano inaczej niż do tej pory. Stoi odtąd z rękami związanymi z przodu, niczym ubezwłasnowolniony więzień. Takie przedstawienie przypomina obrazy Ecce Homo, od którego Chrystus Nazareński Wykupiony różni się przede wszystkim szkaplerzem na piersi. Obecność tej charakterystycznej szaty nie jest jednak elementem nieodzownym, by figurę czy obraz zaliczyć do tej grupy wizerunków.

Postać Chrystusa Nazareńskiego Wykupionego szybko została przez wiernych otoczona szczególnym kultem, który trynitarze rozpowszechnili w Europie. Figura znajdowała się wkrótce prawie w każdej świątyni zakonu. Powstawały bractwa i kongregacje Niewolników Jezusa Nazareńskiego, opiekujące się chorymi i ubogimi, redagowano modlitwy i nabożeństwa.

W 1685 roku zakon trafił do Polski. Zajmował się przede wszystkim wykupem niewolników z tureckiej i tatarskiej niewoli, dlatego najwięcej placówek miał na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej. Wraz z nim pojawiły się tu figury Chrystusa Nazareńskiego. Szczególną czcią cieszyły się wtedy wizerunki ze Lwowa, Wilna, Beresteczka, Łucka, Teofilpola, Kamieńca, Brahiłowa, Orszy, Warszawy i Krakowa. Wprawdzie w epoce rozbiorów wszystkie klasztory trynitarzy na ziemiach polskich zostały zlikwidowane, jednak kult kwitł nadal, o czym świadczą m.in. licznie występujące kapliczki przydrożne z wizerunkiem Pana Jezusa Nazareńskiego (szczególnie rozpowszechnione na Żywiecczyźnie).

Dziś najpiękniejsze figury znajdują się w kościołach: na Solcu w Warszawie, u bonifratrów na Kazimierzu w Krakowie, u sióstr benedyktynek w Krzeszowie (przywieziona ze Lwowa) i na Jasnej Górze.

Obok prezentujemy figurę Chrystusa Nazareńskiego Wykupionego z potrynitarskiego kościoła Świętej Trójcy na Solcu w Warszawie. Wykonano ją najprawdopodobniej w Hiszpanii pod koniec XVII lub na początku XVIII wieku. Kasata klasztoru po upadku powstania styczniowego przerwała historię tego miejsca jako siedziby Zakonu Świętej Trójcy. Podczas II wojny światowej figurę ukryto, dzięki czemu ocalała, podczas gdy świątynia legła w gruzach. Obecnie znajduje się w ołtarzu głównym.

Warszawskie przedstawienie Chrystusa Nazareńskiego jest niezwykle realistyczne, posiada nawet prawdziwe ludzkie włosy. Figura została przystosowana do zakładania i wymiany szat, choć posiada także stałą, wykonaną z pokrytej srebrem miedzi, tunikę. Na piersiach Zbawiciela wisi szkaplerz z trynitarskim krzyżem.