Kiedy o wczesnych godzinach Niedzieli Zmartwychwstania zwyczajowo rozpoczyna się w polskich kościołach procesja rezurekcyjna, po raz pierwszy po czterdziestu dniach Wielkiego Postu rozbrzmiewa na niej radosne: Alleluja! Chrystus żyje!

Wychodząc od pustego grobu, niemego świadka Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa, wierni Kościoła wraz z Marią Magdaleną i Apostołami, porwani radością poranka Zmartwychwstania, śpiewają pieśni wielkanocne i idą ogłosić wesołą nowinę o żyjącym Jezusie całemu światu. Milkną śpiewy wielkopostne, pełne bólu, smutku i tej żarliwej ekspresji, która miała wyrażać niezmierzone cierpienia Jezusa, jakie poniósł, by swój lud ocalić. Teraz w liturgii Kościoła rozbrzmiewają pieśni wielkanocne. Pieśni radości, pieśni zwycięstwa, pieśni spełnionej nadziei. Chrystus żyje, On sam pokonał nasze grzechy, naszą słabość i śmierć. Mocą Zmartwychwstania wyprowadził z otchłani pierwszego człowieka, Adama, i wszystkich świętych praojców, którzy w niej przebywali. Niezmierzona radość i wesele nie mogą już być przyćmione przez smutek i żal, ponieważ nasz Pan okazał się ostatecznym zwycięzcą szatana i jego królestwa.

Krystus zmartwych wstan je…

To główne przesłanie niosą w sobie pieśni wielkanocne, które są cennymi zabytkami wiary naszych przodków w Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Ich bogaty repertuar i historia początkami sięgają pierwszych wieków chrześcijaństwa na ziemiach polskich. Pierwsze z nich powstały właśnie jako śpiewy towarzyszące procesji rezurekcyjnej, w czasie której Kościół pozwalał wyśpiewywać wiernym radość Zmartwychwstania w języku narodowym. Do najstarszej z nich zaliczyć trzeba niewątpliwie pieśń Krystus zmartwych wstan je, która jest kompilacją staropolskiego tłumaczenia niemieckiej pieśni Christ ist erstanden (śpiewanej nota bene przez Krzyżaków na polach Grunwaldu) i tropu do sekwencji wielkanocnej Victimae paschali laudes. Oparta na melodyce chorałowej, posiada bardzo wiele zwrotek, stopniowo dopisywanych, co świadczy z jednej strony o wielkiej popularności tego śpiewu, a z drugiej o rozmachu i długości dawnych procesji rezurekcyjnych. Prosta chorałowa melodia, równa liczba sylab w wersetach oraz rym w tamtym czasie wprowadzony do poezji, przyczyniły się do zapamiętywania tekstu pieśni przez naszych przodków, którzy chętnie ją śpiewali, tworząc regionalne warianty, przeróbki i kompilacje. Liczne wzmianki w starych kodeksach i śpiewnikach świadczą, że była ona dla ludu niejako „wielkanocnym szlagierem”.

Wśród innych dawnych polskich pieśni wielkanocnych bardzo popularne były: Wstał z martwych krol nasz, Syn Boży i Przez twe święte weskrznienie (później „zmartwychpowstanie”). Odnaleźć je można wśród innych śpiewów polskich w starym Pontyfikale płockim datowanym na lata 1360–1370.

Nie zna śmierci Pan żywota…

W następnych wiekach powstawały kolejne pieśni wielkanocne, świadczące o wielkiej płodności naszych przodków w tym zakresie, a pośrednio o żarliwości ich wiary. Szczególny rozkwit polskich pieśni wielkanocnych przypadł na czas Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Szlachta polska chętnie pisała hymny i pieśni religijne, widząc w tym świadectwo swoich przekonań religijnych, w opozycji do przenikającego na ziemie polskie protestantyzmu. Z tego czasu pochodzą znane śpiewy wielkanocne, wśród których wyliczyć należy: Wesoły nam dzień dziś nastał; Dnia tego świętego wielkanocnego; Wysławiajmy Chrysta Pana; Alleluja, chwalcie Pana; Alleluja, Jezus żyje; Chrystus zmartwychwstały; Dziś nam nastał dzień ozdobny. Później, bo pod koniec XVIII i w XIX wieku, powstały Nie zna śmierci Pan żywota (autorstwa Franciszka Karpińskiego) i popularna dziś pieśń Otrzyjcie już łzy płaczący. Obecnie repertuar pieśni wielkanocnych jest równie bogaty, co tych wielkopostnych, o czym świadczy choćby ostatnie wydanie Śpiewnika kościelnego ks. Jana Siedleckiego z roku 2018, w którym zebrane są w obszerny rozdział.

Tryumf Chrystusa

Polskie pieśni wielkanocne posiadają duże walory artystyczne, zarówno co do tekstu, jak i melodii. Są pięknym świadectwem realizowania założeń ducha liturgii wielkanocnej Kościoła polskiego na przestrzeni wieków. Wiele z nich skupia się na wyrażaniu radości z faktu zmartwychwstania Jezusa Chrystusa, inne streszczają ewangeliczną narrację lub koncentrują się na teologicznych aspektach wydarzeń paschalnych. W wesołych i tanecznych, a nierzadko i w majestatycznych tonach, pełnych powagi, pieśni te ukazują tryumf Chrystusa nad śmiercią. Niech pozostaną dla nas, współczesnych wiernych, którzy je śpiewają, sięgając do korzeni naszej polskiej duchowości, pięknym świadectwem wiary naszych przodków, wiary, która „nie zna śmierci” i „rozrywa grobu pęta”. Alleluja!