Dziś powszechnie nie docenia się wielkiego wpływu, jaki wywarła nauka Pana Jezusa i Jego Kościoła na świat, w którym żyjemy. Jak widać, katolicy nie potrafią „reklamować” własnych osiągnięć. Z drugiej strony wszelkiej maści postępowcy chcieliby jak najwięcej zdobyczy cywilizacyjnych przypisać starożytnym poganom bądź ludziom oświecenia. Na pewno zabieg ten nie jest możliwy w przypadku tak ważnej i powszechnej instytucji, jaką jest szpital. Starożytność znała wprawdzie pojedyncze przypadki tworzenia izb chorych (najczęściej dla opieki nad rannymi żołnierzami) jednak opieka nad nimi – bezinteresowna i na wielką skalę – mogła pojawić się dopiero jako skutek wcielania w życie nauki Syna Bożego.

Jeszcze w czasach, gdy chrześcijaństwo było religią zakazaną, wielkie wrażenie na poganach robiła postawa wyznawców Chrystusa przy okazji różnych epidemii. Podczas gdy Rzymianie separowali się od zarażonych, nawet osób bliskich, chrześcijanie nie zważając na niebezpieczeństwo zarażenia się i śmierci odwiedzali chorych, by ich pielęgnować. Edykt mediolański, który przyniósł chrześcijanom swobodę publicznego wyznawania religii, umożliwił także tworzenie różnych instytucji społeczno-religijnych. Wkrótce jak grzyby po deszczu zaczęły powstawać przytułki, w których na gościnę i opiekę mogli liczyć zarówno pielgrzymi, jak i biedni chorzy. Czasem tworzyli je duchowni, zwłaszcza zobowiązani z racji pełnionego urzędu do opieki nad słabymi i chorymi biskupi, kiedy indziej powstawały z inicjatywy fundatorów świeckich. Specyfika tych instytucji powodowała, że szczególnie dobre warunki rozwoju miały one przy klasztorach. To zakony zapewniały ich utrzymanie, a także dostarczały personelu opiekującego się się chorymi i starcami.

W pierwszych wiekach istnienia szpitali niska wiedza medyczna powodowała, że lekarze byli bezradni wobec wielu chorób. Dysponowano wówczas niewieloma medykamentami wytwarzanymi głównie z ziół. Szeroko stosowano także upuszczanie krwi. Jednak już samo to, że przyjęty do szpitala pacjent był myty, leżał w czystej pościeli i otrzymywał regularne posiłki, wzmacniało organizm, który łatwiej radził sobie z chorobą.

Lekarze duszy i ciała

Należy podkreślić, że w średniowieczu umiejętności lekarskie stały na najwyższym poziomie właśnie w klasztornych infirmeriach (zwłaszcza benedyktyńskich), co więcej, tam najszybciej rozwijały się nauki medyczne. Lekarze klasztorni często opuszczali klauzurę, by nieść pomoc okolicznym mieszkańcom. Robili to bezinteresownie, co różniło ich od prywatnych medyków, często o niskich kwalifikacjach, za to łasych na pieniądze.

Równie ważnym zadaniem, a nawet ważniejszym niż pielęgnowanie i leczenie chorych, było zapewnianie im opieki duchowej. Dlatego szpitale te miały swoich kapelanów, którzy odprawiali dla pacjentów Msze, udzielali Komunii św., w razie potrzeby dokonywali namaszczenia chorych i asystowali przy pogrzebach. W salach szpitalnych często budowano ołtarze, by nawet obłożnie chorzy mogli wysłuchiwać Mszy św. nie ruszając się z łóżka. Przy większych obiektach wznoszono oddzielne kaplice. Zazwyczaj były one poświęcone świętym: Barbarze, Krzysztofowi, Adrianowi, Antoniemu, Rochowi, Sebastianowi, Mikołajowi, a zwłaszcza Najświętszej Maryi Pannie.

Lekarze, chirurdzy, aptekarze, cyrulicy szczególnie czcili świętych Kosmę i Damiana. Obaj byli lekarzami, męczennikami zamordowanymi w Rzymie w 303 r. Na obrazach i rzeźbach przedstawiano ich z narzędziami chirurgicznymi, pudełkiem na maść, moździerzem aptekarskim itp.

Bonifratrzy, joannici, szarytki

Z czasem powstały bractwa szpitalne i zakony, których głównym charyzmatem była opieka nad chorymi. Do najbardziej znanych w Polsce należą: duchacy, bonifratrzy, siostry miłosierdzia (szarytki) itd. Ze wspólnot opiekujących się chorymi pielgrzymami do Ziemi Świętej wyrosły sławne zakony rycerskie, jak joannici (maltańczycy) i szpitalnicy NMP (krzyżacy).

O wielkiej roli Kościoła katolickiego w rozwoju szpitali najlepiej świadczy kryzys lecznictwa, jaki następował w wyniku wielkich konfiskat dóbr kościelnych. W Anglii, po likwidacji zakonów przez króla Henryka VIII, upadek szpitali i przytułków dla ubogich wywołał nawet bunt pozbawionej wsparcia biedoty.

Opłakane były także skutki konfiskaty mienia kościelnego, która nastąpiła na początku rewolucji (anty)francuskiej. W 1847 r. Francja miała aż o 47 procent szpitali mniej niż przed antychrześcijańską „reformą” z 1789 roku. A cóż powiedzieć o skutkach przejęcia szpitali katolickich przez komunistów...

Adam Kowalik