Pielgrzymując do sanktuariów w Polsce i poza granicami kraju, rzadko zastanawiamy się nad historią tej formy pobożności, a przecież sięga ona swymi korzeniami czasów starożytnych. Bogobojni żydzi przynajmniej raz w roku udawali się do Jerozolimy, by w tamtejszej świątyni modlić się i złożyć Bogu ofiarę. Sam Pan Jezus stosował się do tego zwyczaju. Na kartach Ewangelii znajdujemy wzmianki o Jego wędrówkach do Świętego Miasta, najpierw z rodzicami, a potem w towarzystwie uczniów.
Jerozolima pozostała szczególnym miastem także dla chrześcijan, wszak to tu Zbawiciel cierpiał i poniósł śmierć na Krzyżu. Chęć znalezienia się w miejscach związanych z działalnością Pana Jezusa, przyciągała do Świętego Miasta licznych pielgrzymów. Do dziś zachowały się notatki z peregrynacji do Palestyny niejakiej Egerii. Pochodząca z Europy Zachodniej pobożna kobieta w drugiej połowie IV wieku odwiedziła Jerozolimę oraz wiele innych miejsc związanych z życiem Jezusa Chrystusa oraz osobami i wydarzeniami znanymi z kart Starego Testamentu.
Drugim co do popularności celem pielgrzymek stał się Rzym, miejsce męczeńskiej śmierci oraz spoczynku dwóch filarów Kościoła – świętych Piotra i Pawła. Św. Jan Chryzostom pisał: Rad bym do Rzymu odbyć pielgrzymkę, aby oglądać kajdany i więzienie, w których oni cierpieli i złożyć cześć miejscom, gdzie ich święte szczątki spoczywają. Chętnie odwiedzano także tamtejsze katakumby, miejsce pochówku wielu męczenników.
W Średniowieczu
Szczególną popularnością cieszyło się pielgrzymowanie w epoce Średniowiecza. Cenili i propagowali je ówcześni duszpasterze. Pobożne wędrówki do miejsc kultu rozbudzały bowiem w pątnikach ducha pobożności. Trudy i wyrzeczenia z nimi związane stanowiły godną zalecenia formę pokuty. Bywało, że na odbycie pielgrzymki sąd skazywał przestępców! Z reguły jednak na szlak pątniczy wyruszali ludzie bogobojni, szukający kontaktu z Bogiem. Byli wśród nich przedstawiciele wszystkich stanów, od papieży i cesarzy (wspomnijmy tu ważną dla Polski peregrynację Ottona III do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie), przez kardynałów, książąt, szlachtę, po mieszczan i chłopów.
Wśród wielu miejsc przyciągających pątników szczególną popularnością cieszyło się leżące w północnej Hiszpanii Santiago de Compostela. W mieście tym do dziś znajduje się otoczony kultem grób apostoła, św. Jakuba Większego. Szlak prowadzący do galicyjskiego sanktuarium ciągnął się przez całą Europę. Powstawały przy nim schroniska dla utrudzonych wędrowców.
Liczni pielgrzymi podążali także do takich miejsc, jak grób Trzech Króli w Kolonii czy miejsce męczeństwa św. Tomasza z Canterbury. Poważne sanktuaria przyciągające pobożnych wędrowców powstawały także w miejscach przechowywania relikwii: zwłaszcza przedmiotów związanych z Męką Pana Jezusa, ale także z życiem Matki Najświętszej oraz kultem świętych. W Polsce słynnym ośrodkiem kultu relikwii Krzyża był klasztor na Świętym Krzyżu. Wielu pątników przyciągał także grób św. Wojciecha w Gnieźnie oraz św. Stanisława ze Szczepanowa w Krakowie.
W Jerozolimie i Europie
Podobnie jak w starożytności, także później niezwykle popularnym celem pielgrzymek pozostawała Ziemia Święta. Niestety, od VII wieku, kiedy zajęli ją muzułmanie, dostęp do Jerozolimy, Betlejem czy Nazaretu bywał mocno ograniczony, a czasem w ogóle zamknięty. Dopiero wyprawy krzyżowe będące, jak je nazywano, zbrojnymi pielgrzymkami do Grobu Pańskiego, odblokowały na pewien czas dostęp do Palestyny. Wzmocniło to wśród Europejczyków kult Męki Pańskiej. W różnych miejscach, na wzór jerozolimskiego oryginału, wznoszono Groby Pańskie. Często nabożne nawiedzenie takiego miejsca pozwalało pątnikowi uzyskać podobne odpusty i przywileje duchowe, jak w przypadku wizyty w Jerozolimie. Także w Polsce istniało kilka takich sanktuariów. Do najsłynniejszego, w Miechowie, przybywali wierni nawet spoza granic kraju.
Owocem pielgrzymek do Palestyny były także kalwarie odwzorowujące drogę Pana Jezusa na Golgotę. W Polsce najsławniejsze powstały w Kalwarii Zebrzydowskiej, Pacławskiej, Górze Kalwarii i Piekarach Śląskich.
Ważnymi ośrodkami pątniczymi stały się także sanktuaria powstałe w miejscach przechowywania słynących łaskami obrazów. Na całym świecie są ich tysiące. Niewątpliwie do najważniejszych należy Jasna Góra w Polsce, gdzie króluje Czarna Madonna.
Nie sposób także nie wspomnieć o odwiedzanych ostatnimi czasy przez miliony wiernych miejsc objawień Najświętszej Maryi Panny, jak Fatima, Lourdes, La Salette czy też o Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Łagiewnikach. We wszystkich tych miejscach strumienie łask Bożych obficie spływają na nowe pokolenia pielgrzymów.
