Tekst pieśni, którą pragnę tym razem przedłożyć uwadze Czytelników, być może nie jest wyrafinowanym dziełem poetyckim, a jej molowa, smutna melodia, choć chwytająca za serce, także nie jest wyszukanym dziełem muzycznym, a jednak… piękno pieśni O pustelniku jest uderzające.

Pieśń O pustelniku poprzez jej tematykę, treść i formę można zaliczyć w poczet tak zwanych pieśni dziadowskich o tematyce Maryjnej, być może pełniła również funkcję pieśni pątniczej. Nie jest znana data jej powstania, podobnie jak i autor tekstu. Słowa, które przytaczam w poniższym artykule, odnotowałem na położonej w sąsiedztwie Podhala Orawie, gdzie – jak śmiem przypuszczać – przywędrowała wraz z orawskimi pątnikami, ochoczo pielgrzymującymi do sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej.

Ile razy dzień zaświtał, zawsze Matkę Boską witał: Zdrowaś Maryjo!

Pierwsze dwie strofy zapoznają z pustelnikiem, któremu w trudach codzienności towarzyszy ptasi przyjaciel. Nie sposób nie dostrzec w tym przedstawieniu analogii z licznymi legendami o żywocie św. Franciszka z Asyżu. Biedaczyna ów ptaki nazywał swoimi braćmi i siostrami winnymi chwalić Boga:

Dawna święta powieść niesie o pustelniku, iże smutny żył gdzieś w lesie, w ciasnym kąciku. Ile razy dzień zaświtał, zawsze Matkę Boską witał: Zdrowaś Maryjo!

Ładne ptaszę wraz z nim żyło w tej chacie jego i to za nim się uczyło śpiewu wdzięcznego, a gdy on Maryję wzywał, zawsze ptaszek za nim śpiewał: Zdrowaś Maryjo!

Motyw ptasząt, co należy zauważyć, dosyć często przejawia się w tekstach pieśni Maryjnych, szczególnie tych kalwaryjskich, jak: Śpiewa Ci słowiczek na Rajskim Dworze… czy też powszechnie znanej Gwiazdo śliczna, wspaniała…

Pod obłoki wyśpiewuje: Zdrowaś Maryja!

W kolejnych dwóch zwrotkach podmiot liryczny ukazuje beztroskę świergocącego i ulatującego pod obłoki ptaszęcia, pobudzonego nastaniem wiosny. Wyśpiewując Ave Maria, nie baczy ono na prośby i wołanie zaniepokojonego pustelnika. Pozornie ptaszę jawi się tutaj jako bezmyślna, pełna brawury i pewności siebie istota. W rzeczywistości jest to personifikacja czciciela Maryi – uskrzydlonego Jej wstawiennictwem, głoszącego światu i Niebiosom Jej chwałę:

Wiosna las przyozdobiła w zielone szaty, ptaszyna się namyśliła wylecieć z chaty, i tak przelatuje drzewa, wesoło śpiewa i śpiewa: Zdrowaś Maryjo!

Pustelnik smutny wychodzi, szuka dookoła, a gdy ptaszynę zachodzi, prosi i woła, ale ptaszek wylatuje, pod obłoki wyśpiewuje: Zdrowaś Maryjo!

Przybądź nam, miłościwa Pani, ku pomocy…

Nagle, niespodziewanie, nadchodzi zagrożenie – orzeł, stanowiący śmiertelne niebezpieczeństwo:

Wtem uderzył jako strzała orzeł z daleka, w szponach ptaszyna zadrżała, bo ją śmierć czeka, i w tej śmiertelnej tęsknocie świergoce w znajomej nucie: Zdrowaś Maryjo!

W scenie tej dostrzec można niezawodne zaufanie w protekcję Maryi, która dla skrzydlatej istoty z pieśni O pustelniku staje się ostatnim ratunkiem i nadzieją. Jest to to samo wołanie, które tak dobrze znamy z Godzinek o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny: Przybądź nam, miłościwa Pani, ku pomocy, a wyrwij nas z potężnych nieprzyjaciół mocy! I dalej z antyfony Sub Tuum Praesidium: …naszymi prośbami racz nie gardzić w potrzebach naszych, ale od wszelakich złych przygód racz nas zawsze wybawiać… Choć dramatyczne wydarzenia rozgrywają się w powietrzu, nie sposób powstrzymać się od nazwania i w tej sytuacji Matki Bożej Portem Tonących, bowiem:

Tym głosem orzeł rażony zdobycz swą puszcza, a ptaszek wyswobodzony na dół się spuszcza, Maryi za ratowanie oddaje wdzięczne śpiewanie: Zdrowaś Maryjo!

Pustelnik smutny w ogrodzie za ptaszkiem biada, a ten mu znów we swobodzie na ramię siada, obaj znów w chacie mieszkają i Matce Bożej śpiewają: Zdrowaś Maryjo!

Tak Maryja nas ratuje w każdej potrzebie i za nami oręduje do Boga w Niebie, bylebyśmy Ją kochali i witać nie przestawali: Zdrowaś Maryjo!

Bylebyśmy Ją kochali i witać nie przestawali…

W tej prostej pieśni, plastycznej niczym bajka dla dzieci, unaocznia się prawda o roli Matki Bożej jako Orędowniczki i Wspomożycielki, Tej, która nie pogardza prośbami tych, którzy wzywają Jej Imienia. Warto sięgać i po takie perełki, ukryte w wielkiej skarbnicy polskich pieśni Maryjnych, w wielu przypadkach już zapomnianych, a przecież tak znanych i lubianych przez naszych przodków.