Do grona świętych, których kult na terenie Europy Środkowej był do niedawna bardzo żywy, zalicza się niewątpliwie ks. Jan Nepomucen. Kim był święty, któremu poświęcone kapliczki tak często spotykamy podczas podróży po kraju?

Przyszedł na świat w miejscowości Pomuk (dziś Nepomuk) koło Pilzna, między 1340 i 1350 rokiem. Gdy dorósł, odpowiedział na wezwanie Pana Jezusa i został kapłanem. Po otrzymaniu święceń studiował prawo na uniwersytetach w Pradze i Padwie. Doceniając wiedzę i pobożność duchownego, arcybiskup Pragi Jan z Jenštejn powierzył mu urząd generalnego wikariusza archidiecezji. Niestety, wkrótce doszło do konfliktu między arcybiskupem a porywczym królem Wacławem IV Luksemburskim, protektorem heretyków, o prawo do mianowania opata klasztoru benedyktynów w Kladrubach. W odpowiedzi na publiczne bluźnierstwa, jakich przy tej okazji dopuścił się królewski wicekanclerz, ks. Jan Nepomucen rzucił na niego klątwę. Rozsierdzony karą nałożoną na wielmożę monarcha podstępnie aresztował ks. Jana oraz dwóch innych prałatów. Po torturach ks. Jan z Pomuka został zrzucony z istniejącego do dzisiaj praskiego Mostu Karola do Wełtawy, w głębinach której poniósł śmierć. Nieco późniejsze źródła dodają, że monarcha domagał się od świątobliwego kapłana wyjawienia treści spowiedzi swojej żony – królowej Zofii. To właśnie odmowa ks. Jana stała się główną przyczyną tego, że rozgniewany Wacław IV dokonał zamachu na jego życie.

Po wyłowieniu z wody ciało męczennika zostało złożone w praskim kościele św. Krzyża, a potem przeniesione do katedry św. Wita na Hradczanach. Kult zamordowanego kapłana rozwijał się szybko. Z czasem przekroczył granice Czech, obejmując sąsiednie kraje. Popularność św. Jana Nepomucena wzrosła po zaliczeniu go przez papieża Innocentego XIII do grona błogosławionych w 1721 roku i kanonizacji ogłoszonej przez Benedykta XIV w roku 1729.

Jednym z owoców kultu męczennika tajemnicy spowiedzi stał się prawdziwy „wysyp” kapliczek ku jego czci. Większość z nich do dziś można zobaczyć przy starych drogach, na rynkach, placach, a także ulicach miast i miasteczek Czech, Polski, Niemiec, Austrii oraz Litwy. Bardzo często charakterystyczne figury męczennika w stroju kanonickim można napotkać w sąsiedztwie rzek i zbiorników wodnych, gdyż ze względu na okoliczności śmierci wierni czcili Jana Nepomucena jako opiekuna chroniącego ludzi i dobytek przed powodzią, patrona przepraw przez rzekę i mostów, a także orędownika tonących.

Bardzo interesująca, osiemnastowieczna kapliczka ku czci św. Jana Nepomucena znajduje się w podkrakowskich Aleksandrowicach, na terenie parafii św. Bartłomieja w Morawicy. Ufundowali ją właściciele wsi Franciszek Ksawery Kochanowski herbu Korwin z żoną Józefą Dąbską herbu Godziemba, o czym świadczą herby małżonków umieszczone na cokole tego uroczego obiektu sakralnego. Nieco poniżej widnieje płaskorzeźba przedstawiająca scenę męczeńskiej śmierci ks. Jana Nepomucena. Na głowicy cokołu znajduje się data 24 października 1755 roku, zapewne dzień poświęcenia kapliczki.

Na postumencie stoi kamienny posąg św. Jana Nepomucena, w sutannie, komży, almucji, czyli futrzanej pelerynie używanej niegdyś przez kanoników niektórych kapituł, i birecie na głowie. Kapłan spogląda na postać Zbawiciela przybitego do Krzyża, który trzyma oparty na lewym przedramieniu. U stóp Świętego klęczą dwa aniołki. Jeden z nich trzyma gałązkę palmową – symbol męczeństwa.

Według legendy, po śmierci św. Jana Nepomucena nad rzeką rozbłysło pięć gwiazd, które pomogły rybakom odnaleźć i wyłowić jego ciało. W ikonografii kościelnej stały się one atrybutem Świętego. Oznaczają cnoty męczennika: pobożność, pokorę, dyskrecję, pilność i miłosierdzie. Liczbę pięć interpretuje się także jako nawiązanie do liter tworzących łacińskie słowo: tacui [milczałem] i heroicznej odmowy złamania tajemnicy spowiedzi przez penitencjarza królowej Zofii.

W Aleksandrowicach wieniec złożony z pięciu sześcioramiennych gwiazd otacza głowę patrona spowiedników. Dodajmy, że niekiedy wizerunki św. Jana Nepomucena przedstawiają kapłana z palcem przytkniętym do ust.