Chorał gregoriański, określany jako „własny śpiew Kościoła”, jest fenomenem niepowtarzalnym i wyjątkowym w historii muzyki europejskiej. Któż bowiem nie zachwyci się pięknem melodii chorałowych, które tak mile obejmują słowa modlitw z Pisma Świętego, niosąc je na skrzydłach śpiewu do Boga Najwyższego?

Kogóż nie pociągnie ku kontemplacji chwały Stwórcy czystość zawarta w dźwiękach chorału, prostota i zarazem szlachetność ich linii melodycznych, krystaliczność formy, a wreszcie i wielkie bogactwo uczuć ukrytych pod powierzchnią dźwięków, wysublimowanych przez wieki śpiewu wiernych Kościoła! I tak jest od spontanicznej radości wielkanocnego Alleluja, przez tęsknotę antyfony Ad te levavi i oczekiwanie na przyjście Pana w okresie Adwentu, aż do lamentów Improperiów i żalów nad swoją grzesznością w czasie Wielkiego Postu. Któż nie wzruszy się subtelnością mistyki śpiewu chorałowego, zanurzonej w wielowiekowej, żarliwej modlitwie mnichów i zakonników, księży i sióstr zakonnych, małżonków i celibatariuszy, w modlitwie całego Kościoła Świętego.

Kto dobrze śpiewa, dwukrotnie się modli

W śpiewie chorałowym jest wszystko, gdyż wypływa on z kontemplacji piękna Bożej chwały, z medytacji Jego zbawczego Słowa, z cichej obecności, trwania przed Jego Obliczem. Śpiew chorałowy rodzi się z cichej modlitwy serca, z najbardziej tajemniczego momentu zetknięcia się skończonego z Nieskończonym, serca stworzenia z Sercem Stwórcy, człowieka z Bogiem. Dotknięcie i łaska Ducha Świętego rodzi pragnienie śpiewu, wielbienia Boga Ojca i Syna, wyrażenia w sztuce dźwięków tego, czego nie sposób wyrazić tylko słowami. Ten „naddatek doświadczenia piękna” rodzi chorał gregoriański. To jest prawdziwa modlitwa śpiewem, muzyczna kontemplacja ożywczego daru Słowa Bożego. – Kto dobrze śpiewa, dwukrotnie się modli – mówił św. Augustyn. Modli się sercem, modli się ciałem i swoimi ustami. Modli się całym sobą.

I dlatego, ponieważ chorał gregoriański jest w istocie muzyczną kontemplacją chwały Bożej, nie posiada on ani początku, ani końca. Rodzi się w Kościele, z Kościołem i dla Kościoła. Nie znamy jego konkretnych twórców i daty jego powstania. Jest to niemożliwe do określenia, ponieważ chorał jest świadectwem wiary wspólnoty całego Kościoła na przestrzeni wieków. Za czasów swojego pontyfikatu papież św. Grzegorz Wielki (590–604) próbował skodyfikować wszystkie śpiewy chorałowe i nadać im konkretne miejsce w liturgii Kościoła. Powołał także specjalną grupę śpiewaków (Schola Cantorum), którzy mieli uczyć śpiewu kościelnego i troszczyć się o rozwój chorału. Stąd zwyczajowo chorałowi dodaje się określenie „gregoriański”.

„Rodziny chorałowe”

Było to jednak zadanie w praktyce trudne do realizacji. Chorał był bardzo żywym śpiewem i posiadał wiele odmian (powstawał w różnych rejonach Europy), wiele „rodzin chorałowych”, wiele interpretacji. Tak oto mamy chorał gallikański, mozarabski, starorzymski, mediolański, benewentyński. A także chorał związany z zakonami benedyktynów, cystersów, kartuzów, dominikanów, itp. Wszystkie te „rodziny chorałowe” poszczycić się mogą kunsztownością stylów i bogactwem form muzycznych: hymnów, sekwencji, antyfon, responsoriów, graduałów i wielu innych.

Ich zakres jest tak wielki, jak wielkie jest bogactwo form modlitwy w Kościele, jak wielka jest łaska Ducha Świętego, który w śpiewie wiernych uwielbia Ojca i Syna. W tej wielości śpiewów można jednak orientacyjnie wskazać cztery podstawowe cechy, które zwykło się nazywać wyznacznikami chorału gregoriańskiego. Są nimi: modlitwa, która jest w istocie fundamentem chorału, jednogłosowość, wspólne śpiewanie przez wszystkich jednej linii melodycznej jako wyraz komunii; a capella, śpiew bez towarzyszenia instrumentów, podkreślający rangę głosu jako najdoskonalszego instrumentu stworzonego przez Boga oraz łacina – język całego kościelnego universum.

Niech nadal brzmi!

Chociaż Sobór Watykański II w swoich dokumentach przypomniał o randze i potrzebie chorału gregoriańskiego w kulcie katolickim, posoborowe reformy doprowadziły, niestety, do prawie całkowitego wyrugowania chorału z modlitwy i liturgii Kościoła. Dla naszego dobra, dobra wiernych, warto jednak, aby chorał gregoriański na nowo zabrzmiał w murach naszych świątyń, by swoimi pięknymi melodiami prowadził modlitwy wiernych do Nieba, przed oblicze Bożego majestatu, któremu w wieczności cześć oddają aniołowie, wyśpiewując: Święty, Święty, Święty Pan, Bóg Zastępów!