W XVI wieku Kościół katolicki znalazł się na zakręcie dziejów. Osłabiony grzechami swoich członków, a także ujawnieniem się tendencji heretyckich, potrzebował solidnej reformy. Do walki o Królestwo Boże stanęli – jako pierwsi – teatyni, przedstawiciele zakonu, który we współczesnej Polsce niestety stał się już niemal zapomniany.

Założycielem Zakonu Kleryków Regularnych Teatynów był św. Kajetan z Thieny. Urodził się w 1480 roku w Vicenzie we Włoszech. Ukończył studia prawnicze na uniwersytecie padewskim, po czym przybył do Rzymu i rozpoczął pracę w kurii papieskiej. W wieku 36 lat przyjął święcenia kapłańskie. Zdegustowany niskim poziomem moralnym duchowieństwa w Wiecznym Mieście, zapragnął głębokiej reformy Kościoła, która poprzez przywrócenie ascezy i pokuty uzdrowi wiarę i moralność zarówno duchownych, jak i świeckich.

UCZNIOWIE ŚW. KAJETANA

Dzieło odnowy rozpoczął od samego siebie. Wysokie wymagania duchowe, które sobie postawił, szybko skupiły wokół niego grono pragnących naśladować jego cnoty. Wśród współpracowników Kajetana był Jan Piotr Caraffa, późniejszy Papież Paweł IV. Wspólnie założyli zgromadzenie zakonne, którego członkowie popularnie nazywani są teatynami. Warto zauważyć, że był to pierwszy zakon powołany w ramach Kontrreformacji – powstał w 1524 roku (jezuici zostali założeni dziesięć lat później). Założyciel jako główny cel podał swoim duchowym spadkobiercom słowa z Ewangelii wg św. Mateusza: Quaerite primum Regnum Dei – Szukajcie najpierw Królestwa Bożego. Teatyni, zgodnie z wolą św. Kajetana, mają prowadzić życie kontemplacyjno czynne. Co istotne, założyciel zalecał zakonnikom, by oprócz codziennego oficjum brewiarzowego odmawiali również Oficjum Małe poświęcone Najświętszej Maryi Pannie.

W 1547 roku doszło do bratobójczych walk w Neapolu, gdzie żył św. Kajetan. Postanowił on ofiarować swoje życie w intencji miasta, by nastał w nim pokój. Bóg widać ofiarę przyjął, ponieważ Kajetan zmarł 7 sierpnia tego roku. Z powodu swojego całkowitego zaufania Panu Bogu nazywany jest na całym świecie „Świętym Opatrzności Bożej”.

ZMIENNE DZIEJE „SZKOŁY BISKUPÓW”

Zakon teatynów swój rozkwit przeżywał w XVII i XVIII wieku. W wielu państwach Europy powstawały ich klasztory. Nazywani byli „szkołą biskupów”, ponieważ wielu zakonników osiągało wysokie godności w hierarchii kościelnej. Sytuacja zaczęła się zmieniać pod koniec XVIII i w XIX wieku. Z Francji teatyni zostali wyrzuceni przez rewolucję francuską, z Niemiec podczas kulturkampfu, a z Włoch po zjednoczeniu państwa. Niewiele brakowało, a zakon przestałby istnieć. Jednak Pan Bóg i tym razem nie opuścił swojej wiernej trzódki. Św. Pius X doprowadził do odnowienia zakonu. Od tego czasu powoli, ale wytrwale wzrasta liczba teatynów. Obecnie jest ich około trzystu.

Na terenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów istniały dwa klasztory teatyńskie, w Warszawie (kościół pw. Świętego Krzyża) i od 1664 r. we Lwowie (kościół pw. św. Kajetana), przy których funkcjonowały szkoły dla młodzieży męskiej, dorównujące poziomem podobnym placówkom prowadzonym przez pijarów czy jezuitów. Kres działalności teatynów w Polsce położyła w połowie lat 80. XVIII wieku sprzedaż klasztoru w Warszawie oraz kasata domu we Lwowie przez władze austriackie. Jednym z niewielu śladów ich istnienia na terenie Polski była ulica we Lwowie, nosząca do 1939 r. nazwę „Teatyńskiej”. Obecnie jest ulicą Krzywonosa, kozackiego watażki…

UNIA Z ORMIANAMI

Jednym z największych sukcesów teatynów, i to dokonanym na ziemiach Polski, było doprowadzenie do zawarcia unii kościelnej pomiędzy Kościołem katolickim a polskimi Ormianami. Część hierarchii ormiańskiej, a przede wszystkim abp Mikołaj Torosowicz, byli gorącymi zwolennikami unii z Rzymem. Nie chcieli jednak, by pośrednikami między nimi a Stolicą Apostolską byli jezuici. Obawiali się, że synowie św. Ignacego Loyoli mogą doprowadzić do latynizacji obrzędów liturgicznych. Wyrazili jednak chęć goszczenia teatyna, o. Klemensa Galano, który miał już spore doświadczenie w pracy misyjnej z Ormianami. W 1665 r. oficjalnie powstało prowadzone przez teatynów Papieskie Kolegium Ormiańskie we Lwowie, w którym kształciło się dwunastu kandydatów na księży. Imię Kajetan jest od tego czasu bardzo często spotykane w rodzinach ormiańskich.

Ostatni teatyn Polak zmarł w 1947 r. Był nim o. Gabriel Kamiński od Matki Bożej Bolesnej. Dziś wspólnota teatyńska cieszy się nowymi powołaniami z Polski.

Kajetan Rajski